Zo is Prinsjesdag ontstaan

Elke derde dinsdag van september loopt de minister van Financiën weer met het koffertje door de Haagse straten. De meeste mensen kennen Prinsjesdag vooral van de gouden koets (of tegenwoordig de glazen koets), de hoedjesparade en het voorlezen van de troonrede vanuit de Ridderzaal. Wij vroegen ons af: was dat altijd al zo?

Het ontstaan van Prinsjesdag

De oorsprong van Prinsjesdag ligt in de late achttiende eeuw. In eerste instantie was het een viering van de verjaardagen van prinsen van Oranje, beginnend met Willem V, die op 8 maart 1748 geboren werd. Dezelfde dag werd gebruik voor demonstraties tegen die prins, door mensen die juist een republiek wilden. Op 2 mei 1814 vond de eerste Prinsjesdag zoals we hem nu kennen plaats.

Althans, er is natuurlijk nog een hoop veranderd. Alhoewel het sindsdien de dag is dat de koning de troonrede uitspreekt, was die koning eerst ook verantwoordelijk voor het opzetten van die troonrede. De dag heeft al die tijd in ieder geval een formeel karakter binnen de staatsinrichting gerkegen: het markeert sindsdien de opening van het nieuwe parlementaire jaar.

Verplaatsing van viering

De datum die de titel Prinsjesdag mag dragen, is in de afgelopen twee tot driehonderd jaar vaak veranderd. Het begon dus in maart, verplaatste zich naar mei en lande een tijdje op de eerste maandag van november. Tijdens de grondwetsherziening onder Thorbecke, werd besloten het parlementaire jaar eerder te laten beginnen, om genoeg tijd te hebben begrotingsplannen af te handelen. De dag werd in 1848 verplaatst naar de derde maandag in september.

Maar helaas: dat leidde tot logistieke problemen voor de leden van de Tweede Kamer. Veel parlementariërs reisden per koets of te paard, en dat was op zondag lastig vanwege religieuze bezwaren en beperkte reismogelijkheden. Om praktische redenen is Prinsjesdag uiteindelijk vastgesteld op de derde dinsdag van september - een traditie die sinds 1887 standhoudt.

De Troonrede

De bekendste handeling op Prinsjesdag is het uitspreken van de troonrede door het staatshoofd. Hoewel de koning dit doet, is de tekst opgesteld door de minister-president en zijn ministers. De toespraak bevat geen gedetailleerd beleid, maar geeft een algemeen overzicht van de plannen en prioriteiten van het kabinet voor het komende jaar.

De troonrede is een vorm van verantwoording, maar ook een moment waarop het kabinet de toon zet: waar liggen de accenten, hoe kijkt men naar economische groei, internationale betrekkingen, zorg, veiligheid en duurzaamheid?

Het koffertje

Na de troonrede begeven Kamerleden zich naar het Binnenhof, waar de minister van Financiën de Miljoenennota en de rijksbegroting presenteert. Sinds 1947 gebeurt dat in stijl: met een bruine leren attachékoffer, waarop in gouden letters het woord “Derde Dinsdag in September” staat. De foto's van

De Miljoenennota is in tegenstelling tot de troonrede wél concreet: het bevat een financieel overzicht van inkomsten, uitgaven, economische verwachtingen en beleidsvoornemens. Voor ondernemers, burgers en beleidsmakers is dit hét document om doorheen te spitten.

Tussen tradities en de toekomst

Goed, Prinsjesdag kent dus een hoop officiële en onofficiële tradities. Naast de troonrede en het koffertje, komen de hoedjesparade en de balkonscène ook jaarlijks terug. Het belangrijkst is dat de politieke lijnen (nog) duidelijker worden. De reacties op de troonrede, de interpretaties van de begrotingsplannen, en de eerste beschouwingen vormen het startschot voor het politieke najaar en het volgende voorjaar. Zeker in jaren met verkiezingen of kabinetsformaties is de betekenis van Prinsjesdag groter dan de vorm doet vermoeden. En in wat voor jaar zitten we nou weer toevallig?

Prinsjesdag blijft zich aanpassen

In de loop der jaren heeft Prinsjesdag zich aangepast aan de tijd. De gouden koets is nog niet al te lang geleden vervangen vanwege een maatschappelijk debat over koloniale symboliek, de Miljoenennota wordt digitaal gepubliceerd en livestreams van de troonrede maken het evenement toegankelijker dan ooit. Maar wat blijft, is de kern: een moment van reflectie, richting en representatie. En discussie, natuurlijk.