Wat denken doet. Als filosofie je leven verandert

Tekst: Carolien van Welij

Filosofie doet ertoe

Op welke manier doet filosofie ertoe? Wat betekent filosofie voor de praktijk van de werkvloer? Wat brengt filosofie teweeg in de levens van mensen? Toen ik filosofie studeerde, hield ik me daar niet mee bezig. We konden ons weken bezighouden met abstracte vragen als: wat is de aard van taal? Kun je denken zonder taal? Wat voor soort iets is ‘betekenis’? We leerden heel precies te redeneren, gedachten te structureren en te verhelderen en we stortten ons op heerlijke denkpuzzels. Maar dat was natuurlijk niet het hele verhaal. Na het afronden van twee theoretische studies ging ik praktisch aan de slag. Ik wilde net als andere ondernemers iets betekenen in de wereld, iets doen. Ik vroeg mij af: hoe verbind ik het theoretische van denken met het praktische van doen? 

In de zoektocht naar een antwoord besloot ik mensen hierover te interviewen voor het tijdschrift Filosofie Magazine. In tien jaar tijd sprak ik meer dan honderd mensen over de betekenis van filosofie in hun dagelijkse praktijk. Van kunstenaar tot brandweercommandant, van schrijver tot consultant en van wetenschapper tot verpleegkundige. Een lezing, een artikel, een boek, een citaat of alleen al een vraag: de woorden van een filosoof veranderden hun leven. 

Een duwtje in de rug

De verandering die filosofie teweegbrengt kan van alles zijn: een advocaat die leert zijn oordeel uit te stellen en door te vragen, een stripmaker die zich verzoent met een niet uitgekomen kinderwens, een docent die een weg vindt uit een depressie, een verpleegkundige die leert emoties niet altijd uit te schakelen en een museumdirecteur die anders naar kunst durft te kijken. 

De manier waarop filosofie een rol speelt is verschillend. Vaak vindt iemand eindelijk de woorden voor een fenomeen waar die nog geen woorden voor heeft. Soms biedt een filosoof de argumenten die iemand zoekt of een uitspraak die net dat duwtje geeft dat iemand nodig heeft. Een filosoof kan een voorbeeldfiguur zijn, of juist een plaaggeest die je erop wijst waaraan je niet voldoet. 

Filosofie benadert kwesties doorgaans op een abstract niveau. De verhalen van al deze mensen lieten mij zien hoe concreet filosofie in het dagelijks leven is. Ik bundelde ze in mijn boek Wat denken doet. Als filosofie je leven verandert. Een boek om in te grasduinen. Een boek dat je uitnodigt in tekst en beeld om op avontuur te gaan en je te laten inspireren: wat kan filosofie voor jou betekenen?

Even stilstaan

Wat doet filosofie? Elk mens geeft een ander antwoord. Toch is er wel een gemene deler aan te wijzen. Allereerst laat filosofie je stilstaan bij vanzelfsprekendheden. Zoals een consultant in mijn boek opmerkt: filosofie helpt je te ontsnappen aan de waan van de dag. Alleen al door vragen te stellen bij zaken waarvan je denkt dat die vanzelfsprekend zijn. Waar heb ik het over als ik zeg dat ik met mijn bedrijf ‘impact’ wil maken? Wat is ‘winst’? Filosofie brengt je vanzelf naar de grote vragen: hoe wil ik leven? Wat betekent het om een goed mens te zijn? Wat vind ik belangrijk? Filosofie verheldert je denken en laat je stilstaan bij de keuzes die je maakt.

Verruim je blik

De confrontatie met filosofische ideeën zorgt ervoor dat je op een andere manier naar de wereld gaat kijken. Met een nieuw perspectief ziet dezelfde situatie er ineens heel anders uit en handel je op een andere manier. Voor een ondernemer speelde bijvoorbeeld het begrip wu-wei uit de taoïstische filosofie een belangrijke rol in zijn houding ten opzichte van zijn eigen prestatiedrang. Letterlijk betekent wu-wei ‘niet-doen’. Dat is geen escapisme of luiheid, maar het pad van de minste weerstand: zo ontspannen mogelijk een inspanning leveren. Die houding leerde hij toe te passen op zijn hele leven. Zijn verhaal en al die andere verhalen laten zien: filosofie verruimt je blik en dát verandert je leven.

Carolien van Welij, Gemaakt door © Lucy Lambriex

Dit is een artikel uit Baaz 4.2023. Lees hem nu digitaal: Baaz 4.2023!